مطالعه غلظت نیترات در سبزی‌های برگی دشت ورامین و ارزیابی ریسک خطرپذیری آن برای انسان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیات علمی بخش تحقیقات کشت گلخانه ای، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان تهران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی

چکیده

محتوای نیترات یکی از مهمترین فاکتورها برای تعیین کیفیت سبزی­ها است که رعایت حد مجاز آن برای سلامت محصول و انسان مهم است. در همین راستا، طی یک مطالعه مزرعه­ای یک­ساله  در سال 1393، غلظت نیترات در 12 سبزی مهم برگی شامل کاهو، اسفناج، کرفس، کلم، نعناع، شوید، شاهی، شنبلیله، تره، گشنیز، جعفری و مرزه مناطق عمده تولید سبزی­های برگی دشت ورامین اندازه­گیری شد. میانگین غلظت نیترات در سبزی­های برگی مطالعه شده 1458 میلی­گرم بر کیلوگرم وزن تر بود که در بین سبزی­های برگی، کاهو با میانگین 3909 میلی­گرم در کیلوگرم وزن تازه، بیشترین میزان تجمع نیترات و شنبلیله با میانگین 641 میلی­گرم در کیلوگرم وزن تازه کم­ترین میزان تجمع نیترات را داشت. میانگین غلظت نیترات نمونه­های هر سبزی با آزمون T-test با حداکثر غلظت مجاز نیترات برای هر سبزی مقایسه آماری شد. در تمامی نمونه­های کاهو، اسفناج و کرفس مورد مطالعه، غلظت نیترات به­طور معنی­داری، فراتر از حداکثر مجاز بود، در­حالی که در تمامی نمونه­های شنبلیله و گشنیز، غلظت نیترات به­طور معنی­داری کم­تر از حداکثر مجاز بود. با در نظر گرفتن حداکثر مجاز مقدار جذب روزانه نیترات برای انسان (86/3 میلی­گرم در روز به ازای کیلوگرم وزن بدن) و میانگین میزان نیترات در سبزی­های مورد مطالعه، حداکثر مجاز مصرف روزانه هر یک از گونه­های مختلف سبزی­های برگی محاسبه شد. نتایج نشان داد که تنها با مصرف روزانه 76 گرم کاهو یا 94 گرم اسفناج توسط یک فرد 80 کیلوگرمی، حداکثر مجاز نیترات وارد بدن مصرف کننده می­شود و مصرف بیشتر از این مقدار موجب افزایش ریسک خطر برای سلامتی می­گردد.

کلیدواژه‌ها


امامی، آ.، 1375. روش­های تجزیه شیمیایی گیاه (جلد اول)­، وزارت جهاد کشاورزی، موسسه تحقیقات خاک و آب. نشریه  شماره 982
پورمقیم، م.، خوش نیت، خ.، صادقی مکی، ا.،  کمیلی فنود، ر­.، گلستان، ب.، و ­پیرعلی، م.، 1389. تعیین میزان نیترات در کاهو،گوجه فرنگی و سیب زمینی عرضه شده در میدان تره بار تهران به روش HPLC. مجله علوم تغذیه و صنایع غذایی ایران. سال پنجم، شماره1
پیرصاحب، م.، رحیمیان، س.، و پاسدار خشکناب، ی.، 1391­. مقدار نیترات و نیتریت در سبزی­جات و صیفی­جات مصرفی شهر کرمانشاه. مجله دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، دوره 16­، شماره 1
جلینی، م.، و  دوستی، ف.، 1390. ­بررسی میزان تجمع نیترات در محصول سیب­زمینی و گوجه فرنگی. فصلنامه علمی محیط زیست. شماره 50.
حسنی مقدم، ا.، بازدار، ع.، و شعبان، م.، 1398. بررسی میزان نیترات در برخی از سبز­ی­های کشت شده در شهرستان های پلدختر و خرم آباد در استان لرستان. مجله سلامت و محیط زیست، فصلنامه ی علمی پژوهشی. انجمن علمی بهداشت محیط ایران. دوره دوازدهم، شماره اول، 112-101
رحمانی، ح. ر.، 1385. بررسی وضعیت نیترات در خاک، آب و گیاه در اراضی سبزی­کاری منطقه براآن اصفهان. مجله علوم محیطی. شماره 11
سازمان ملی استاندارد ایران.، 1392. موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، استاندارد ملی ایران، مرز بیشینه مانده نیترات در محصولات کشاورزی . (چاپ اول)، شماره 96165
سبحان اردکانی. س.، شایسته. ک.، افیونی. م.، و محبوبی صوفیانی، ن.، 1384. غلظت نیترات در برخی از فراورده های گیاهی اصفهان.مجله محیط شناسی شماره 37.
سیلسپور م.،و ممیزی م. ر.، 1384. مدیریت مصرف نیتروژن در محصولات سبزی و صیفی. نشر مرز دانش. چاپ اول. 38 صفحه.
طباطبائی، س.ج .، ملکوتی، م. ج.، و بای بوردی. ا.،  1382. اثر طیف نورهای مختلف روی غلظت نیترات و رشد و نمو کاهو در روش آبکشت. مجله علوم خاک و آب .
عامریان، م.، علی محمدیان، ل.، و ملک حسینی، ا.، 1396. ارزیابی دلایل بی‌توجهی و غفلت کشاورزان از عوارض سوء مصرف کودهای شیمیایی (به‌ویژه کود ازته) به‌روش بحث متمرکز گروهی.  فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست. جلد نوزدهم. شماره 4،  46-35  
فلاح مرتضایی نژاد لیالستانی، م.، پیوست، غ.، الفتی.، ج و سماک محمدی، ب.، 1391. اثر کود رایج و آلی (کمپوست زباله شهری) بر رشد، عملکرد و کیفیت گیاه اسفناج (Spinacia oleracea L.). پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه گیلان، رشت، ایران
قشلاقی، ز.، خراسانی، ر.، و حق نیا، غ. ح.، ۱۳۹۲. اثر نیترات و زمان برداشت بر عملکرد و غلظت عناصر آهن، روی و مس در گیاه کاهو بااستفاده از کشت هیدروپونیک، ششمین همایش یافته های پژوهشی کشاورزی، سنندج، دانشگاه کردستان
کیانی، ش.، و قیطاسی، م.، 1394. بررسی تجمع میزان نیترات و نیتریت در سبزی های عرضه شده در بازار شهرکرد. مجله بهداشت مواد غذایی.  شماره 20
ملکوتی، م. ج.، نوری، ا.، سماوات س.، و بصیرت، م.، 1384. علل تجمع نیترات در سبزی­های میو ه­ای (خیار، گوجه ­فرنگی و روش­های کنترل آن. نشریه فنی شماره 414 ، انتشارات سنا، وزارت جهاد کشاورزی، مؤسسه تحقیقات خاک و آب، تهران،ایران
Chen, B. M., Wang, Z. H., Li, S. X., Wang, G. X., Song, H. X., and X. N. Wang. 2004. Effects of nitrate supply on plant growth, nitrate accumulation, metabolic nitrate concentration and nitrate reductase activity in three leafy vegetables. Plant Science. 167(3): 635-643.
Chung, S. Y., Kim, J. S., Kim, M., Hong, M. K., Lee, J. O., Kim, C. M., and I. S. Song. 2003. Survey of nitrate and nitrite contents of vegetables grown in Korea. Food Additives & Contaminants, 20(7): 621-628.
Darnell, R. L.,  and G. W. Stutte. 2001. Nitrite concentration effects on NO3-N uptake and reduction, growth, and fruit yield in strawberry. Journal of the American Society for Horticultural Science. 126(5): 560-563.
Dejon,  C.  W and W. Stekbaut. 1995. Nitrate in food commodities vegetable origin and the total diet in Belgium, University of Ghent, FLTBW;
Dordas, C. A.,  and  C. Sioulas. 2008. Safflower yield, chlorophyll content, photosynthesis, and water use efficiency response to nitrogen fertilization under rainfed conditions.Industrial Crops and Products. 27(1), pp.75-85.
FAO/WHO. 2003. Food and Agriculture Organisation of the United Nations/World Health Organization. Nitrate (and potential endogenous formation of N-nitroso compounds). Geneva: World Health Organisation. WHO Food Additive series 50.
Fewtrell, L., 2004. Drinking-water nitrate, methemoglobinemia, and global burden of disease: a discussion. Environmental health perspectives. 112(14): 1371–1374
Human Health Fact Sheet. 2005. EVS Chicago, Illinois. Argonne National Laboratory (Abstract)
Kladivko, E.  J., Frankenberger, J.  R.,  Jaynes, D.  B., Meek, D. W., Jenkinson, B. J., and N. R. Fausey. 2004. Nitrate leaching to subsurface drains as affected by drain spacing and changes in crop production system. Journal of Environmental Quality. 33(5): 1803-1813.
Malakouti,  M. J.,  Ladan S. H., and  S. J. Tabatabaee. 2013. Nitrate in leafy vegetables: Toxicity and safety measures. In: Umar S. H., Anjum N. A., and Khan N. A. (Ed.), Content in the edible parts of vegetables: Origin, safety, toxicity limits and the prevalence of cancer in Iran. International Publishing House Pvt. Ltd. New Delhi, India. pp. 93-122.
Menard, C.,  Heraud, F., Volatier, J. L., and J. C. Leblanc. 2008. Assessment of dietary exposure of nitrate and nitrite in France. Food Additives and Contaminants.25(8):971-988.
Menard, C., Merusi, C., Corradini, C., Cavazza, A., Borromei, C., and P. Salvadeo. 2010. Determination of nitrates, nitrites and oxalates in food products by capillary electrophoresis with pH-dependent electroosmotic flow reversal. Food chemistry, 120(2), 615-620.
Noguero, M., and  B. Lacombe. 2016. Transporters Involved in Root Nitrate Uptake and Sensing by Arabidopsis. Frontiers in Plant Science, Vol. 7, pp. 1-7.
Santamaria., P. 2006.  Nitrate in vegetables: toxicity, content, intake and EC regulation.Journal of the Science of Food and Agriculture. 86(1): 10-17.
Susin, J., Kmecl, V and A. Gregorcic. 2006. A survey of nitrate and nitrite content of fruit and vegetables grown in Slovenia during 1996-2002., Food Additives and Contaminants 23(4):385-390.
Taghipour, H., Hemmati, S., Faramarzi, E., Somi, M. H., Dastgiri, S. and P. Nowrouze. 2019. Determination of nitrate concentration in consumed vegetables and estimation of that’s dietary intake in Shabestar and Khameneh City, northwest of Iran: Azar Cohort study. Progress in Nutrition. 21, 336-340.
Weitzberg, E., and  J.  O. Lundberg. 2013. Novel aspects of dietary nitrate and human health. Nutrition, Vol. 33, pp. 129-159.
WHO. 1978.  Nitrates, Nitrites and N-Nitrozo Compounds. Geneva, Environmental Health Criteria 5.
Wiera, S., C.Zotnowski and K. Przekwas. 2007. Effects of various fertilization systems on the dynamics of nitrate concentration in potato tubers after harvest and during storage. Polish Journal of Natural Sciences,Vol 22(1): 15-22
Yeganeh,  M.,  and  K.  Bazargan. 2016. Human health risks arising from nitrate in potatoes consumed in Iran and calculation nitrate critical value using risk assessment study. Human and Ecological Risk Assessment, Vol. 22 (3), pp. 817-824.